Eğer bilgisayarın içini açtıysanız bütün bilgisayar parçaların tek bir kartın üzerine yerleştirildiğini görürsünüz. Anakart bilgisayardaki bütün parçaların enerji almalarını ve birbirleriyle haberleşmesini sağlar.
Anakartlar son 20 yılda çok önemli gelişmelerden geçmiştir. İlk anakart sadece bir kaç parçadan oluşuyordu. Örneğin IBM’ in ilk PC anakartı sadece işlemci ve kart slotları taşımaktaydı. Kullanıcılar disket sürücü ve hafıza gibi parçaları slotlara takmak zorundaydı. Günümüzde anakartlar ekran kartı, ses kartı gibi birçok özelliği bile dahili olarak üzerlerinde taşımaktadırlar. Anakartlar bilgisayar kapasitesinin arttırılmasını ve potansiyel yükseltmeleri direkt olarak etkiler.
Bu makalede anakartın genel parçaları incelenecektir.
Form Faktörü
Anakart tek başına bir işe yaramaz ancak bilgisayar da anakart olmadan çalışamaz. Anakartın ana görevi bilgisayarın mikroişlemci çipini tutmak ve herşeyin üzerine bağlanmasını sağlayarak işlemci ile diğer parçaların haberleşmesini sağlamaktır.
Anakartın şekli ve yerleşimi form factor olarak isimlendirilir. Form faktörü herbir parçanın anakartın neresinde duracağını ve kasanın şeklini belirler.
Form factor anakarta uygulanan birçok standarttan sadece biridir. Diğer bazı standartlar :
– Mikroişlemci soketi : Bilgisayarın hangi çeşit CPU kullandığını belirler.
– Chipset : Chipset anakartın mantıksal yapısıdır. Genelde kuzeyköprüsü ve güney köprüsü olmak üzere iki parçadan oluşur. Bu iki köprü işlemciyi bilgisayarın diğer parçalarına bağlar.
– BIOS : BIOS çipi bilgisayarın birçok temel işlemini kontrol eder ve her yeni açılışta kendini test etmesini sağlar. Bazı sistemlerde ikili bios bulunur. Böylece güncelleme vb sırasında meydana gelen hatalarda sistem kaybı yaşanmayacaktır.
– Gerçek zamanlı saat çipi : Bu çipin kendine ait bir bataryası vardır. Temel ayarları ve sistem saatini kontrol eder.
Anakartta bulunan slot ve portlar
PCI – Peripheral Component Interconnect : Video, ses, tv kartı, dvr kamera kayıt kartı, network kartı gibi çevre ürünlerinin bağlantısı için kullanılır.
AGP – Accelerated Graphics Port : Video kartları için ayrılmış bir slottur. Yeni nesil anakartlarda yerini PCI-X slotlara bırakmıştır.
IDE – Integrated Drive Electronics : Harddisk bağlantısı için kullanılmaktadır. Yeni nesil anakartlarda yerini SATA slotlara bırakmıştır.
USB – Universal Serial Bus : USB cihazların bağlanması için kullanılır.
Memory : RAM bağlantısı yapmak için kullanılan slottur.
RAID – Redundant Array of Independent Discs : RAID kontrolcüsü bilgisayarın birden fazla sürücüyü tek bir sürücü olarak algılamasını sağlar. Artık bütün anakartlarda bu özellik anakarta entegre olarak gelmektedir.
Soketler ve İşlemciler
Bilgisayar hızı ve performansı denilince ilk akla gelen şey o bilgisayarın işlemcisidir. Hızlı bir işlemci ile bilgisayar daha hızlı bir şekilde işlem yapabilir. Bilgisayarların ilk zamanlarında bütün işlemciler aynı pin yapısına sahipti. Bu pin yapısı PGA- pin grid array olarak isimlendirilmektedir. Pin yapısı Socket 7 denilen pin soketine uymaktaydı. Tüm işlemcilerin aynı pin yapısında olması herhangi bir işlemcinin herhangi bir bilgisayara uyacağı anlamına geliyordu.
Günümüzde ise CPU üreticileri Intel ve AMD değişik PGA’ lar üretmektedir. Mikroişlemciler geliştikçe daha fazla pine ihtiyaç duymuşlardır. Böylece daha fazla işlem daha güçlü bir şekilde yapılabilir hale gelmiştir.
Soket yapıları genelde PGA daki pin sayısına göre isimlendirilir. Soketlere bazı örnekler verecek olursak :
Soket 478 : Eski Pentium ve Celeron işlemcilerde
Soket 754 : AMD Sempron ve bazı AMD Athlon işlemcilerde
Soket 939 : Yeni ve hızlı AMD Athlon işlemcilerde
Soket AM2 : En yeni AMD Athlon işlemcilerde
Soket A : Eski AMD Athlon işlemcilerde
Yeni nesil Intel işlemciler PGA içermezler. Bu işlemciler LGA veya Socket T denilen bir yapıya sahiptir. LGA , Land Grid Array’ ın kısaltmasıdır. LGA da pinler PGA da olduğu gibi işlemcide değil soketin üzerindedir.
CPU bilgisayarın diğer bileşenleriyle anakart üzerinden haberleştiği için anakart ve işlemci alırken birbirlerinin soket yapılarına uyumlu olup olmadığı dikkatle kontrol edilmelidir.
Chipset
Chipset mikroişlemciyi anakartın geri kalanına dolayısıyla bilgisayara bağlayan bir tutkal görevi yapmaktadır. Bir PC de kuzey köprüsü ve güney köprüsü olmak üzere iki temel yapı vardır. Bütün diğer parçalar CPU ile chipset üzerinden haberleşir.
Kuzey köprüsü işlemciyle FSB-front side bus ile doğrudan ağlıdır. Hafıza kontrolcüsü kuzey köprüsü üzerinde konumlandırılmıştır, bu kontrolcü CPU ‘ nun hafızaya hızlı şekilde erişmesini sağlar. Kuzeyköprüsü ayrıca AGP-PCI Express ve hafızaya bağlantı sağlar.
Güney köprüsü kuzey köprüsünden daha yavaş bir yapıya sahiptir. Bu yüzden bilgiler güney köprüsüne ulaşmadan önce kuzey köprüsünden geçer. PCI, USB, IDE veya SATA bağlantıları güney köprüsüne yapılır.
Chipset anakarta entegre olarak gelir ve değiştirilip güncellenemez. Yani sadece anakart soketinin CPU ya uymasına değil aynı zamanda anakartın chipsetinin de CPU ile optimal düzeyde çalışmasına da dikkat edilmelidir.
Veriyolu Hızı
Veriyolu bilgisayarın diğer parçalarının anakarta bağlandığı bir devredir. Veriyolu hızı megahertz ( MHz ) ile ölçülür. Bu hız eşzamanlı olarak ne kadar data gönderilebildiğini belirtir.
Veriyolu hızı genellikle FSB hızını belirtir. FSB CPU’ yu kuzeyköprüsüne bağlar. FSB hızı 66 MHz ile 80 MHZ arasında değişebilir. CPU hafıza kontrolcüsüne kuzey köprüsü aracılığıyla ulaştığında FSB hızı bilgisayar performansı açısından hayati önem taşır.
Bilgisayarda bulunan diğer bazı bus çeşitleri
Back Side Bus : CPU ile L2 cache arasındaki bağlantıyı sağlar. L2 cache ikincil veya harici cache olarakta bilinir. İşlemciler back side bus hızıa göre tanımlanır.
Memory bus : Kuzey köprüsü ile hafıza birimi arasındaki bağlantıdır.
IDE veya ATA bus : Kuzey köprüsünü disk sürücülere bağlar.
AGP bus : Ekran kartının CPU ve Hafıza birimiyle olan bağlatısını sağlar.
PCI bus : PCI slotları güneyköprüsüne bağlar. Birçok sistemde PCI bus 33Mhz hızındadır.
Hafıza ve Diğer Özellikler
İşlemci hızının bilgisayarın daha hızlı işlem yapabilmesini sağladığını söylemiştik. Chipset ve bus’ lar işlemcinin bilgisayarın diğer parçalarıyla ne kadar hızlı iletişim kuracağını belirler. RAM bağlantı hızı ise bilgisayarın yapılara ve bilgilere ne kadar hızlı erişebileciğini tanımlar. Bu yüzden sistem performansı açısından çok önemlidir. Hızlı bir işlemci düşük bir RAM ile hiç birşey yapamaz.
Hafıza miktarı ayrıca bilgisayarın ne kadar bilgiyi okuyabildiğini gösterir.
Günümüzde DDR, DDR2 RAM ler bile kullanılmaktadır. DDR ‘ ın anlamı bir döngüde tek bir bilgi yerine iki bilgi gönderilebilmesidir.
İlk anakartlarda işlemci dışındaki herşey bir kart halinde anakarta takılmaktaydı. Ancak günümüzdeki anakartlarda LAN, ekran katı, ses kartı ve RAID kontrolör gibi birçok bileşen anakart üzerinde entegre olarak gelmektedir.